Geschreven in november 2020
Klooker zorgt dat jij lekker kunt leven, genieten èn tegelijkertijd bewust kunt kiezen. Alles is écht verantwoord, van topkwaliteit en betaalbaar.
Sinds 2015 is het in Nederland verboden om wilde zoogdieren te gebruiken in een circus of ander optreden, en om ze hiervoor te vervoeren. Onder wilde zoogdieren vallen alle van nature in het wild levende soorten, ook al zijn ze in gevangenschap geboren (met een paar uitzonderingen). Deze dieren mogen alleen nog meedoen in films of optredens als ze hun natuurlijke gedrag laten zien. Dit betekent bijvoorbeeld geen olifanten of leeuwen meer in het circus, geen optredens van wilde dieren in pretparken, en geen wilde dieren die meelopen met optochten.
Maar in dierentuinen mogen wilde dieren wel vastzitten. Afgelopen week werden in dierenpark Amersfoort twee chimpansees doodgeschoten nadat ze ontsnapt waren uit hun verblijf. Daardoor laaide de discussie weer op. Zijn dierentuinen nog wel van deze tijd? Wat maakt dit eigenlijk beter dan wilde dieren in het circus? We zochten uit waarom wilde zoogdieren in het circus verboden zijn, en wat de situatie rondom wilde dieren in de dierentuin anders maakt.
Problemen bij Circusdieren
Het houden, vervoeren en optreden met wilde circusdieren mag dus niet meer in Nederland. Er zijn nog steeds veel voor- en tegenstanders van dit verbod. De voornaamste reden voor het verbod is dat circussen veel rondreizen, en dieren steeds in transport moeten. Dat is geen goede leefomgeving voor een wild dier. Op de Universiteit van Wageningen hebben ze onderzoek gedaan naar de leefomgeving van circusdieren. Daar bleek dat circusdieren over het algemeen goed verzorgd worden, maar tijdens de transport moesten ze vaak tot 8 uur dicht op elkaar staan zonder goede ventilatie, water of mogelijkheid om te liggen. Daarna moesten ze in diezelfde wagen blijven wachten tot hun verblijf was opgebouwd.
Vooral bij Olifanten bleek uit het onderzoek dat ze ongelukkig werden van hun verblijf bij het circus. Het is moeilijk is om een makkelijk op te bouwen kooi te maken, die stevig genoeg is voor een olifant. Daarom worden olifanten vaak continue vastgeketend, hierdoor raakten ze verveeld en gefrustreerd.
Er is besloten dat de nadelen voor de wilde zoogdieren niet opwegen tegen het vermaak van publiek. Daarom zijn wilde zoogdieren in het circus verboden.
Tegenstanders van het verbod geven vooral aan dat de situatie van wilde circusdieren niet slechter is dan de situatie waarin veel veedieren in Nederland leven. Ze geven aan dat circusdieren vaak hun hele leven bij een circus zijn geweest en dus niet anders weten.
Dierentuindieren
Veel circusdieren werden na het verbod op circusdieren opgenomen in dierentuinen. Maar waarom is dit beter dan in het circus?
Dierenwelzijn in dierentuinen
In dierentuinen in Nederland hebben wilde zoogdieren over het algemeen een stuk groter verblijf dan in een circus, hoeven ze niet zoveel te reizen, en zitten ze samen met soortgenoten. En natuurlijk hoeven ze geen kunstjes te doen. Maar zijn wilde dieren nou gelukkig in een dierentuin?
Het is moeilijk vast te stellen wanneer dieren gelukkig zijn. Dat kunnen ze je natuurlijk niet vertellen. Maar onderzoekers gebruiken stereotiep gedrag, zoals ijsberen, problemen met voortplanten of voortijdig sterven als indicatoren dat dieren niet gelukkig zijn. Vooral bij ijsberen, olifanten, giraffen en mensapen blijkt dat ze moeilijk te houden zijn, hun leefomgeving moeilijk na te bootsen is, ze zich snel vervelen en daardoor vaak afwijkend gedrag vertonen.
Dierentuinen educatief gebruikt
Een reden dat dieren nog wel in dierentuinen mogen worden gehouden is omdat bezoekers, zo wordt gezegd, iets kunnen leren over de dieren en hun natuurlijke gedrag en leefomgeving. Hier is echter veel kritiek op, aangezien het nog maar de vraag is of bezoekers ook daadwerkelijk iets opsteken van hun dierentuinbezoek. Zien ze het niet gewoon als een dagje pretpark?
In 2014 deed de World Association of Zoos and Aquariums (WAZA) grootschalig onderzoek naar hoeveel men eigenlijk opsteekt in een dierentuin. Voor hun bezoek aan een dierentuin gaf 30 procent van de deelnemers aan niet te weten wat biodiversiteit betekent. Na hun bezoek was dat aantal gezakt tot 25 procent. Daarnaast scoorden deelnemers op 2 kennistesten gemiddeld 3,1 op 10 en 5,4 op 10 voor hun bezoek en 3,6 en 5,7 op 10 erna. Daaruit zou je kunnen concluderen dat men wel degelijk wat opsteekt van een bezoek aan de dierentuin, maar je zou ook kunnen zeggen dat het misschien niet voldoende is om er dieren voor in gevangenschap te houden.
Naast dat bezoekers wat kunnen opsteken in dierentuinen, zijn ze ook een plek waar veel onderzoek wordt gedaan door wetenschappers. Dit gebeurt zowel op het gebied van gedragsbiologie als diergeneeskunde.
Dierentuinen voor soortenbehoud
Dierentuinen die zijn aangesloten bij de World Association of Zoos and Aquariums (WAZA) nemen deel aan kweekprogramma’s. Door stamboeken bij te houden, en te zorgen voor genetische diversiteit bij de dierentuinbevolking moeten dierentuinen dienen als een soort van Arc van Noach. Bedreigde soorten zouden zo geholpen kunnen worden. Met het idee dat sommige dieren op een gegeven moment terug geplaatst kunnen worden in hun natuurlijke leefomgeving. Een voorbeeld is het gouden leeuwaapje, dat in de jaren zestig met uitsterven werd bedreigd. Dankzij fokprogramma’s leven er nu weer ruim duizend gouden leeuwaapjes in Brazilië.
Er is ook veel kritiek op de kweekprogramma’s in dierentuinen. Het geld wat in kweekprogramma’s en verblijf in dierentuinen wordt gestopt zou namelijk beter gebruikt kunnen worden voor het beschermen van stukken natuur. Veel soorten sterven uit omdat hun natuurlijke leefomgeving verdwijnt. Dan heeft het ook geen zin om ze terug te plaatsen in de natuur.
Dierentuin als cash koe
Dierentuinen en aquaria zijn wereldwijd de op twee na grootste donateur aan natuurbehoud. Door een aantal dieren in gevangenschap te houden, harken ze geld binnen om andere dieren in het wild te beschermen. Natuurlijk gaat niet al het geld dat je betaalt voor je dierentuinticket direct naar natuurbehoud. Nadat alle kosten van het houden van dieren en allerlei andere kosten van de dierentuin zijn afgetrokken, blijft er namelijk maar een klein deel over. Dierentuinen brengen dus wel degelijk geld binnen voor natuurbehoud, ook van mensen die alleen een dagje uit willen. Maar als je zelf wilt bijdragen aan natuurbehoud, kun je beter direct geld doneren.
Dolfinarium
De laatste jaren is er in Nederland vooral veel kritiek op het dolfinarium in Harderwijk. Het dolfinarium zou meer een circus zijn dan dierentuin, zonder educatieve boodschap. Het gedrag van dolfijnen tijdens een dolfijnenshow heeft namelijk niks te maken met hoe ze zich gedragen in het wild.
Nadat het Dolfinarium zijn lidmaatschap van de de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD) opzij, kregen ze vorig jaar een inspectie. Daaruit bleek dat de acht dolfijnen die meespelen in de dolfijnenshow permanent binnen verblijven. Daarnaast moesten ze optreden in een show met veel licht en geluid, dit kan schadelijke effecten hebben op zeezoogdieren met een sonar.
Na dit rapport wordt er door verschillende partijen aangedrongen op het sluiten van het dolfinarium. Het park zal in ieder geval flink zijn leven moeten beteren. Het techbedrijf Edge Innovations heeft een levensechte robotdolfijn ontwikkeld die de echte dolfijnen in aquaria zou kunnen vervangen. Misschien een optie voor de shows in het dolfinarium?
Catch-22
Dierentuinen bevinden zich ook in een eeuwige spagaat: De dieren in een dierentuin zoveel mogelijk ruimte geven, en hun natuurlijke leefomgeving nabootsen, terwijl ze tegelijkertijd goed bekeken moeten kunnen worden door het publiek. Wildlands (voorheen Emmen Zoo), loopt hier op dit moment ook tegen aan. Na het groots uitpakken van het nieuwe park, inclusief schuilplekjes voor dieren om zich terug te trekken, kwam de kritiek dat er zo weinig dieren te zien zijn. Mensen moeten wat meer geduld hebben in het park. Maar dat is soms teveel gevraagd van de dagjes bezoeker die alle dieren in één dag wilt aftikken. Het dierenwelzijn voorop zetten, brengt helaas niet genoeg geld in het laatje.
Het houden van wilde dieren in dierentuinen is naast entertainen van gasten, dus zeker voor een aantal andere dingen goed. Maar er is ook veel terechte kritiek op. Wil je je kinderen (of jezelf) kennis laten maken met wilde dieren? Kijk dan liever natuurdocumentaires, dan naar de dierentuin te gaan. Bekijk bijvoorbeeld ‘A life on Our Planet’, ‘Océans’ of ‘Terra’ op Netflix. Ook kun je een bezoek maken aan andere dierenvrije educatieve plekken zoals Natuurhistorisch museum Naturalis. Als je natuurbehoud wilt steunen, kun je dat beter direct doen, dan via een ticket voor de zoo. En wil je dan toch naar de dierentuin? Of vind je het moeilijk je kinderen ‘nee’ te verkopen? Zoek dan in ieder geval een dierentuin uit die aangesloten zit bij de NVD en de Green Key gecertificeerd is, en probeer iets mee te pikken van het educatieve aanbod. Blijf je kinderen, en jezelf, herinneren aan het feit dat de dieren die je bekijkt niet in hun natuurlijke habitat zitten.
