Suiker en andere zoetmakers

Geschreven in Augustus 2019

Deze mailing staat helemaal in het teken van suiker en andere zoetmakers. We gaan het hebben over verschillende zoetmakers zoals rietsuiker, stevia en xylitol, en zullen laten zien dat het waterverbruik van kristalsuiker en de uitstoot van de zoetmakers productie relatief laag is. Ook zien we wat het Sustainable Sugar Project in Australië inhoudt, en waarom je beter rietsuiker kunt kopen van kleinschalige boeren. Honing en soortgelijke zoete siropen worden in deze mailing niet meegenomen omdat we daar een andere mailing aan gaan weiden.

Suiker of sacharose is een zoete stof die van nature voorkomt in voedingsmiddelen zoals fruit, mais, suikerriet en suikerbiet. Daarnaast komen er ook andere suikers voor zoals melksuiker (lactose) en vruchtensuiker (fructose). Ook bestaan kunstmatige of synthetische zoetmakers die via een chemisch proces worden geproduceerd.

Suikers en andere zoetmakers worden bijna overal aan toegevoegd. Zoals je waarschijnlijk wel weet hebben (fris)dranken, koek en snoep toegevoegde zoetmakers. Maar ook aan veel kant- en klaar maaltijden en sauzen wordt nog extra zoet toegevoegd. Het zit zelfs in brood en soms ook in kip. Dit komt omdat suikers en andere zoetmakers naast de zoete smaak ook als vulmiddel of conserveermiddel gebruikt kunnen worden.

De impact van zoetmakers

In dit stuk gaan we het hebben over de impact van verschillende synthetische en natuurlijke zoetmakers met betrekking tot onder andere land- en watergebruik en CO2 uitstoot. Volgens het Kenniscentrum Suiker heeft de groep ‘’suiker en zoetwaren’’ in ieder geval een lage uitstoot van broeikasgassen per 100 kilocalorieën. Shrink That Footprint bevestigd dat; volgens hen hebben suikers en zoetwaren over het algemeen 0,6 gram CO2 uitstoot per kilocalorie. Fruit heeft bijvoorbeeld al een CO2 uitstoot van 4,6 gram per kilocalorie en groenten hebben een uitstoot van 2,8 gram.

Natuurlijke zoetmakers

Natuurlijke zoetmakers komen onder andere van suikerbiet, suikerriet, andere voedingsmiddelen en planten. We noemen hier drie van de meest bekende en gebruikte zoetmakers.

Kritsalsuiker

Kristal suiker is afkomstig uit de wortel van suikerbieten. In Nederland is Suiker Unie de grootste producent van kristalsuiker en ze zeggen hard op weg te zijn ook de duurzaamste te worden. Dit doen ze door onder andere groene energie uit de reststromen van de suikerbiet productie te halen en suikerbiet resten te verwerken tot proteïne, veevoer, bioplastic en vezels voor papier en karton. Volgens Wageningen University Research kan de productie van biobased producten gemaakt van suikers uit suikerbieten de grootste reductie van broeikasgasemissie per hectare opleveren in Nederland!

Volgens Down To Earth magazine worden er tijdens de teelt van suikerbieten in Nederland wel veel pesticiden gebruikt. Teveel gebruik van pesticiden kan voor bodemerosie zorgen. Daarnaast kunnen suikerbieten alleen groeien in een monocultuur wat weer betekent dat er veel land nodig is waar alleen suikerbieten kunnen groeien. Dat neemt plek in waar anders een bos of ander ecosysteem zou kunnen groeien wat goed is voor biodiversiteit en CO2 opname via planten en bomen.

Het gemiddelde watergebruik voor de productie van een kilo kristalsuiker is 745 liter. Dat is gelijk aan ongeveer 6 ruime badkuipen vol met water. Wat in vergelijking met ander voedsel best weinig is. Graan kost bijvoorbeeld gemiddeld al 1500 liter water per kilo en voor fruit is er gemiddeld 950 liter water nodig.

Omdat kristalsuiker voor Nederlandse producten vooral in Nederland wordt geproduceerd scheelt dat uitstoot van broeikasgassen door transport. De CO2 uitstoot per ton Nederlandse kristalsuiker is 480 kilogram CO2, dit is inclusief teelt en verwerking. Volgens Kenniscentrum Suiker is dit 4 keer minder dan de productie van een kilogram zetmeelaardappelen en bijna 13 keer minder dan de productie van een kilogram graan!

Rietsuiker

Rietsuiker wordt gewonnen uit het sap van de stengel van suikerriet. Omdat het korter wordt gecentrifugeerd dan kristalsuiker, blijft er een beetje donkerbruine siroop achter wat de suiker zijn bruine kleur geeft!

Een nadeel van rietsuiker is dat het van ver moet komen omdat suikerriet alleen in tropische gebieden groeit. Daar worden op grootschalige en kleinschalige plantages gewerkt. Het werk op de grootschalige suikerriet plantages is vaak onzeker en slecht betaald.

Veiligheidsvoorschriften worden niet altijd gerespecteerd. In sommige productielanden komt zelfs nog dwang- en kinderarbeid voor! De grootschalige plantages gebruiken ook veel land en er is soms sprake van landroof van land dat gebruikt kan worden voor meer duurzame doeleinden, of dat oorspronkelijk gebruikt werd voor woningen van de inwoners van het land.

Rietsuiker is ook een dorstig gewas. Grootschalige plantages gebruiken gemiddeld 1295 liter water per kilo suikerriet en dit gebruik kan in warme landen leiden tot problemen met waterschaarste.

Aan de andere hand is een voordeel van suikerriet dat de bladeren, die verwijdert worden voor of tijdens de oogst, de grond waar het riet groeit bemesten. Het houdt de grond in goede conditie door het vruchtbaar te maken, vocht vast te houden en erosie te vermijden. Rietsuiker kan dus zelf zijn grond bemesten!

De uitstoot CO2 per ton rietsuiker verschilt per productiemethode en land maar ligt tussen de 241 en 760 kg. Gemiddeld is dat ongeveer gelijk aan de uitstoot bij de productie van Nederlandse kristalsuiker. Volgens Oxfam is rietsuiker van kleinschalige (!) boeren uit de tropen toch de duurzaamste keuze, omdat het meestal een lagere milieu-impact heeft dan bietsuiker productie in Europa zelfs met transportkosten meegerekend.

Stevia

Stevia wordt gewonnen uit de Stevia plant (Honingkruid). Deze zoetstof is 200 tot 300 keer zoeter dan suiker en levert geen calorieën.

Voor de verkoop van Stevia als een zoetmaker wordt het vaak gemengd met andere zoetmakers omdat pure Stevia een sterke dropachtige nasmaak heeft. Gemengd met een andere zoetmaker valt deze nasmaak weg, het hoogst mogelijke percentage Stevia in een product zonder sterke nasmaak is 45%.

Daarnaast zijn er voor de werkbaarheid en dosering van Stevia ook andere zoetmakers als vulmiddel nodig omdat Stevia zoveel zoeter is dan suiker. Producenten willen graag een soortgelijke zoetheid bereiken voor 1 theelepel Stevia als 1 theelepel suiker, omdat dit dosering makkelijker maakt voor de consument. 

Volgens Down To Earth magazine is de productie van Stevia een energie-intensief proces. De plant heeft het bijvoorbeeld graag warm en vochtig en het moet dus worden gekweekt in kassen of op een plek waar het klimaat altijd warm en vochtig is. In dat geval is het niet in Nederland en komen de transportkosten er dus ook nog bij. Er wordt wel gewerkt aan een energie-efficiëntere methode voor de productie van Stevia.

Vergeleken met de hoeveelheid rietsuiker die je nodig hebt om dezelfde zoetheid te krijgen is het waterverbruik 95% lager. De CO2 uitstoot per zoetheid equivalent van een ton suiker is 110 – 170 kg. Ook volgens Wageningen University Research heeft Stevia een aanzienlijk lagere milieu-impact dan andere zoetstoffen. Stevia op zich is dus, in vergelijking met andere zoetstoffen, een duurzaam product. Echter omdat het door de producenten vaak wordt gemengd met andere zoetstoffen als vulmiddel zijn veel Stevia producten dus niet per se duurzamer. Je kan aan de ingrediënten zien of een product puur Stevia is of niet, Stevia wordt meestal aangegeven met de term steviolglycosiden.

Synthetische zoetmakers

Om wel een zoete smaak te geven maar geen calorieën, worden aan sommige producten kunstmatige zoetstoffen toegevoegd. Er zijn veel soorten kunstmatige zoetstoffen. Wij noemen er twee, omdat de impact van de meeste kunstmatige zoetstoffen ongeveer hetzelfde is.

Aspartaam

Aspartaam is een kunstmatige zoetstof in poedervorm die ongeveer 200 keer zo zoet is als suiker en nauwelijks calorieën levert. Er zijn veel discussies geweest over aspartaam en of het schadelijk is voor de gezondheid. Daar gaan wij hier niet op in, maar we willen wel dit artikel van NEMO Kennislink met je delen die het er over heeft, als je dit interessant vindt om meer over te lezen.

Aspartaam wordt gemaakt door een fermentatie proces waarbij aminozuren worden geproduceerd waarvan daarna aspartaam kristallen kunnen worden gemaakt. Deze kristallen worden schoongemaakt en verwerkt tot de zoetmaker aspartaam.

Omdat aspartaam niet gemaakt wordt van planten is er niet veel land en water nodig en hoeven er ook geen pesticiden of mest gebruikt te worden. Om preciezer te zijn is het watergebruik voor de productie van aspartaam minder dan 2% dan dat wat nodig is voor suiker. Daarnaast is aspartaam dus veel zoeter dan suiker en heb je daarom minder ervan nodig om dezelfde zoetheid in een product te kunnen behalen! Als laatste zijn er voor aspartaam geen specifieke temperaturen nodig om het goed te houden wat weer energie scheelt, en aspartaam is ook nog eens langer houdbaar dan suiker wat voedselverspilling voorkomt.

Sacharine

Sacharine is de oudste kunstmatige zoetstof die we kennen, het is een volledig synthetisch molecuul. Het is 300 tot 400 keer zoeter dan suiker en levert geen calorieën op.
Sacharine heeft dezelfde voordelen als aspartaam, omdat het ook minder water en land nodig heeft en langer houdbaar is.

Aan de andere kant is er een nadeel die, niet alleen voor deze, maar ook voor alle andere kunstmatige zoetstoffen geldt. Dit is dat het tegenwoordig wordt gezien als milieu vervuilende stoffen, hier hebben we het dus niet over het productieproces, maar over de stoffen zelf. Dit komt omdat het in toenemende mate wordt gevonden in aquatische ecosystemen omdat het resistent is tegen onze huidige afvalwaterzuivering. Toch zijn de effecten van deze stoffen in het water nog niet duidelijk, maar bepaalde onderzoeken hebben wel indicaties gevonden dat deze stoffen effecten hebben op het leven onder water.

Duurzame ontwikkelingen in zoetmakers

De productie van suikers en zoetmakers heeft over het algemeen een niet te hoge klimaatafdruk, in vergelijking met veel andere voedingsmiddelen. Toch hebben wij een ontwikkeling gevonden die blijkt nog een stapje duurzamer te zijn!

Xylitol of Berkensuiker is een natuurlijke zoetmaker die ongeveer even zoet smaakt als suiker maar 40% minder calorieën heeft. Het kan, in tegenstelling tot veel andere suiker alternatieven, ook gebruikt worden voor bakken.

De zoetstof wordt gemaakt van biomassa. Normaal gesproken wordt het meestal gemaakt uit voedselresten van bijvoorbeeld mais, graan of rijst. Echter is er sinds een korte tijd een nieuwe, duurzamere, bron ontdekt voor de productie van xylitol. Namelijk hout. Hiervoor worden dan resten van hout of van de papierindustrie gebruikt. Bijvoorbeeld van Berken die duurzaam worden geteeld in Finland, in dat geval wordt het ook wel Berkensuiker genoemd. Onafhankelijk onderzoek heeft aangetoond dat de productie van xylitol met deze nieuwe bron maar 10% van de CO2 uitstoot heeft als dat van de traditionele xylitol productie. Dit is omdat er minder water en energie wordt gebruikt voor het omzetten van hout- en papierresten tot xylitol dan voor het omzetten van voedselresten tot xylitol. Gedeeltelijk komt dit omdat de stof waarvan xylitol wordt gemaakt maar in hele kleine hoeveelheden voorkomt in voedsel.

Interessant

Ongeveer een jaar geleden heeft het Australische ministerie voor Landbouw en Water ruim 2 miljoen Australische dollars, dat is ongeveer 1,4 miljoen euro, geïnvesteerd in wat zij het Sustainable Sugar Project noemen. Rietsuiker boeren in Australië kunnen vrijwillig meedoen aan dit project waarin standaarden voor productiviteit, winstgevendheid en duurzaamheid zijn opgenomen. Omtrent duurzaamheid richt dit project zich onder andere op bodemgezondheid, vegetatie en biodiversiteit. Het interessante aan dit project is echter dat het niet alleen de duurzaamheid van de productie wil verbeteren, maar dat ook wil kunnen bewijzen. Omdat consumenten en producenten steeds vaker willen weten waar hun voedsel(ingrediënt) vandaan komt. Dit project gaat gebruik maken van blockchaintechnologie zodat er kan worden gezien waar de rietsuiker vandaan komt en hoe het is geproduceerd.

Dit past onder andere bij het doel van Coca-Cola die in 2020 al zijn suiker uit duurzame bronnen wilt verkrijgen, blockchaintechnologie kan hen daarbij helpen door aan te tonen hoe de suiker die zij gebruiken in hun producten is gemaakt.

Wie weet kan je in de nabije toekomst wel van al je producten zien wat de herkomst is. Dat zou een duurzaam leven een stuk makkelijker maken!

Tips & tricks

Hoe kan je jou consumptie van zoetmakers zo duurzaam mogelijk maken? Hieronder geven we een aantal tips & tricks die je daarbij helpen!

1. Verminder je suikerconsumptie. Het eten van veel suiker zorgt voor een suikerpiek, wat kan leiden tot een hongerig gevoel achteraf. Dit hongerige gevoel zorgt er weer voor dat je meer gaat eten, terwijl dat eigenlijk niet had gehoeven. Dit is jammer, want een lagere consumptie is namelijk ook goed voor onze planeet.

2. Heb je toch behoefte aan wat zoets? In plaats van het toevoegen van suiker kan je ook gebruik maken van de natuurlijke zoetstoffen in bepaald voedsel zoals bananen en dadels. Je kan het zo eten, of een beetje van dit ingrediënt toevoegen aan je maaltijd om je eten zoeter te maken.

3. Stevia kan ook in natuurwinkels als pure versie worden gekocht. Dit zorgt ervoor dat er dus geen andere stoffen zijn toegevoegd die de duurzaamheid van het product omlaag halen. Deze Stevia zal dan eventueel groen zijn en een dropachtige nasmaak hebben, maar hij is duurzamer omdat er geen andere zoetmakers bij worden gemixt.

4. Kies voor een rietsuiker afkomstig van kleinschalige boeren. Zoals we hebben uitgelegd is de milieu-impact van deze keuze laag, zelfs in vergelijking met kristalsuiker uit Europa. Door te kiezen voor iets duurdere rietsuiker van kleinschalige boeren heb je een duurzaam product in handen waarmee je kleinschalige en lokale producenten steunt. Keurmerken zoals Fair Trade geven aan dat de rietsuiker van kleinschalige boeren komt en dus van betere herkomst is.