Duurzame Wol

Geschreven in augustus 2019

Wol is een stof die een dubbele reputatie heeft qua duurzaamheid omdat het aan de ene kant een natuurmateriaal is, maar aan de andere kant een twijfelachtige productiemethode kan volgen en daarnaast ook een dierlijk product (niet vegan) is. In deze mailing vertellen we je meer over de impact van wol en leer je ook hoe jij het beste met wol kan omgaan.

Wil je graag meteen de tips lezen om er achter te komen hoe je duurzame wol kan kopen en daar zo lang mogelijk van kan genieten? Scroll dan door naar de tips & tricks aan het einde van de mailing.

Wat is wol?

Wol is een textiel vooral afkomstig van schapen maar het kan ook van angora konijnen, mohair of kasjmier geiten of kamelen komen. In deze mailing zullen we het vooral over schapenwol hebben.

Wol heeft twee interessante eigenschappen die ervoor zorgen dat de haren aan elkaar ”kleven” en wol goed gesponnen kan worden: 
1. Wol is geschubd waardoor er takjes en zaden in de vacht van een schaap blijven hangen
2. Wol is gekroesd, dit betekent dat de haren bochten hebben

Slechts de helft van de wol van een dier kan gebruikt worden voor het spinnen. De rest van het haar is ongeschikt. De wol die wel geschikt is verschilt in kwaliteit afhankelijk van de plek waar het groeit. In de binnenvacht bijvoorbeeld zijn de wolvezels rond de 10 micrometer (0,000001 meter) dik, erg fijn dus. In de buitenvacht kunnen de wolvezels tot wel 40 micrometer dik zijn. De dunste vezels geven de minste irritatie op de huid. De meeste mensen krijgen last van kriebelen als de wol dikker is dan 28 micrometer. Dit wordt het ‘jeukpunt’ genoemd.

Vilt wordt ook gemaakt van wol. Belangrijk om te onthouden is dus dat vilt een soortgelijke impact heeft als wol!

Waar wordt wol geproduceerd?

In Nederland is wol weinig waard (minder dan een euro per kilo). Het meest voorkomende schaap in Nederland is het Texelse schaap, deze levert maar weinig wol (3,5 kilo per schaap) en de wol is te grof voor kleding. Het wordt vooral gebruikt voor tapijten, dekens en als vulling voor matrassen en dekbedden.

De meeste wol op wereldniveau, zo’n 40%, is afkomstig van Merino-schapen. Dit is omdat het fijn, zacht sterk, dun, veerkrachtig en gekroesd is. Australië is het belangrijkste land voor wolproductie, met een productie van grofweg 500 miljoen kilo wol afkomstig van zo’n 98 miljoen Merino-schapen. China is het tweede wolproducerende land en sterk in opkomst, daarna is Nieuw-Zeeland een grote producent.

De impact van wol

Wol staat veelal bekend als een niet-duurzaam en niet-diervriendelijk textiel, maar dat hoeft gelukkig niet altijd zo te zijn. We gaan het over verschillende aspecten hebben die te maken hebben met de productie en het gebruik van wol.

Landgebruik

Het is moeilijk te zeggen of het landgebruik voor wolschapen duurzaam is of niet. Dat komt onder andere doordat de schapenteelt in veel gebieden op plekken gebeurd waar het land weinig andere mogelijkheden biedt, bijvoorbeeld de Australische bush. De natuurlijke gesteldheid van deze streken maakt akkerbouw vaak moeilijk of zelfs onmogelijk. Het landgebruik voor schapenteelt concurreert in deze gevallen dus niet met land voor voedsel en ook niet voor bos.

Echter is dit natuurlijk niet altijd het geval en er worden ook schapen gehouden in andere gebieden. In dat geval wordt het volgende aangeraden door experts van land- en tuinbouwgroep Arvesta om het welzijn van de schapen te garanderen:

– Ten minste 1 hectare weide voor 10 schapen met hun lammeren

– Voor staloppervlakte moet er minstens 1,5 tot 2 m² beschikbaar zijn per schaap, maar liever 4 m² 

– Verder is er ruimte nodig om hokjes te plaatsen waar nieuwe moeders met hun lammeren in kunnen om aan elkaar te wennen, die hokjes moeten 2 tot 4 m² groot zijn

In totaal is er dus ten minste 10.070 m² nodig voor 10 schapen die allemaal 1 lam hebben. Vaak hebben schapen ook 2 lammeren en stel je geeft ze net wat meer ruimte, dan is er al 10.240 m² nodig. Dat is ongeveer dezelfde grootte als anderhalf voetbalveld!

Watergebruik

Voor producten die gemaakt worden van zoogdieren is er meestal een hoog watergebruik gerekend omdat het water dat de dieren drinken en het water dat gebruikt is voor hun voedsel ook wordt meegeteld.

Toch werd er in een studie over de milieu-impact van wol van Merino-schapen in Australië gezegd dat het watergebruik relatief laag was. De impact van het watergebruik voor deze schapen was laag in vergelijking met concurrerend watergebruik zoals dat voor menselijke consumptie en industriële doeleinden. De productie van 1 kilo wol kost ergens rond de 500 liter water. Om een vergelijking te geven: 1 kilo katoen kost tussen 8000 en 20.000 liter water. We hebben geen exacte nummers, omdat het verschilt per productieland en ook per onderzoek dat de cijfers hebben gegenereerd.

Broeikasgassen

Ook spijsverteringsgassen en mest van schapen en geiten dragen bij aan klimaatverandering met de sterke broeikasgassen methaan en lachgas. Een studie in Australië meet dat over het algemeen een schaap 22 gram methaan per dag uit stoot. Om een vergelijking te geven: Nederlandse koeien stoten ongeveer 400 gram methaan per dag uit.

Dierenwelzijn

Wol staat er bekend om niet erg diervriendelijk te zijn. Dit heeft meerdere redenen:

1. Schapen worden soms met insecticiden behandeld om teken en vlooien te bestrijden. Dit wordt gedaan met bijvoorbeeld Deltamethrine. Dit is hetzelfde middeltje dat op een vlooienband voor honden en katten zit. Bij schapen wordt er een beetje in hun vacht gegoten. Een ander product dat gebruikt wordt is Neocidol, met het werkende bestanddeel Diazinon. Dit wordt gemengd met water en als bad toegepast. Diazinon en Deltamethrine zijn allebei veilig voor het schaap. Jaren geleden werden er echter wel middeltjes gebruikt die schadelijk voor het schaap konden zijn. Deze zijn nu verboden, maar om die reden houden deze behandelingen een slechte reputatie.

2. Soms worden staarten verwijderd en stukken huid weggehaald bij het achterwerk van de schapen om parasieten te voorkomen. Dit heet mulesing. Soms wordt dit zonder verdoving gedaan en worden de wonden niet of slecht behandeld. Wij hebben de huidige wetten opgezocht omtrent mulesing in Australië, China en Nieuw-Zeeland.

In Australië is mulesing wel toegestaan als het onder bepaalde voorwaarden gedaan wordt. Een voorbeeld van deze voorwaarden zijn dat de operatie alleen kan worden gedaan door iemand die erkend is bij de Livestock Contractors Association, er wel geregistreerde verdoving of andere pijnstillers gebruikt moeten worden, de instrumenten moeten gedesinfecteerd zijn, en de wonden moeten behandeld worden. Of de wetgeving voor deze operatie ook gevolgd wordt in realiteit is lastig te zeggen omdat de Australische bush waar vaak schapen worden gehouden erg afgelegen ligt en het dus moeilijk is om regelmatig te controleren.

In China is er, tot zover wij weten, tot nog toe geen wetgeving omtrent mulesing.

In Nieuw-Zeeland is mulesing sinds oktober 2018 niet meer toegestaan. 

3. Tijdens het scheren kunnen schapen gewond raken. De wonden die dan kunnen ontstaan worden soms niet goed behandeld. Daarnaast zijn sommige dierenbeschermers van mening dat schapen veel stress ervaren door scheren. 

Omtrent diervriendelijkheid is het belangrijk om te weten dat in de biologische schapenhouderij er geen chemicaliën gebruikt worden, geen staarten geknipt worden en er geschoren wordt met beleid. Bovendien krijgen de schapen organisch voer en zijn er richtlijnen om te zorgen dat niet teveel schapen op een wei grazen.

Vervuiling

Bij de productie van wol en bij het transport worden chemische bestrijdingsmiddelen ingezet om motten, parasieten en schimmels te weren. Diazinon en Deltamethrine zijn allebei veilig voor het schaap maar wel giftig voor waterdieren. Tijdens de verwerking van de wol worden deze chemicaliën, samen met het wolvet en plantenresten, uit de wol gespoeld en kunnen zo voor milieuverontreiniging en schade aan waterdieren zorgen. Diazinon is ook giftig voor bijen en vogels die insecten eten.

Voor het verven van wol kunnen natuurlijke of chemische verven gebruikt worden. Bij het verven worden behalve de kleurstof nog verschillend andere chemicaliën en hulpmiddelen gebruikt. Als deze na afloop van het proces zonder meer geloosd worden ontstaat een zeer ernstige verontreiniging van het oppervlaktewater. In West-Europa en Amerika door de bouw van waterzuiveringen, het gebruik van moderne kleurstoffen en het verbod op problematische producten is deze vervuiling veel minder. In verschillende andere delen van de wereld bestaat dit probleem echter nog steeds. In de biologische schapenhouderij wordt de wol niet of op natuurlijke wijze geverfd.

Positieve impact van wol

Reinigen van de lucht

Wol kan vluchtige organische stoffen (VOS), stoffen die verdampen en de omgevingslucht vervuilen, opnemen uit de lucht en vasthouden. Nadat wol werd aangebracht in vijf gebouwen met VOS-concentraties boven het aanbevolen niveau, was het gemeten niveau VOS in minder dan 24 uur gedaald!

Hernieuwbaar en herbruikbaar

Wol is een natuurlijke en hernieuwbare grondstof die ieder jaar opnieuw geleverd wordt door schapen. Het wordt niet uit een fossiele bron gemaakt, zoals synthetische stoffen. Daarnaast kan wol goed gerecycled worden en dat kost natuurlijk minder grondstoffen dan om het nieuw te maken.

Schoon en houdbaar

Wol blijft heel lang goed omdat de vezel erg flexibel is. Het kan verdraaid, gebogen en verwrongen worden om dan weer zijn oorspronkelijke vorm aan te nemen. Het kan werkelijk tot 40% van de aanvankelijke lengte opgerekt worden zonder te breken!

Daarnaast is wol een ‘zelfreinigend’ materiaal. Kleding van wol hoeft minder vaak gewassen te worden dan katoen of kleding van synthetische materialen. Wol kan een nacht buiten gehangen worden en de dauw en vochtigheid in de lucht maken de wol dan als het ware weer schoon. De vezel is ook vlekbestendig omdat het een soort beschermlaag heeft die voorkomt dat vlekken geabsorbeerd worden. Als het toch nodig is om wollen artikelen te wassen dan gebeurd dit altijd op een lage temperatuur en na het wassen hoeft wollen kleding niet gestreken te worden. Lekker makkelijk en schoon dus!

Composteerbaar

Wol is biologisch afbreekbaar omdat het een natuurproduct is. Natuurlijk moet ook rekening worden gehouden met eventuele chemische middeltjes of verf die nog in het wol zitten. Het wordt dus ook zeker niet aangeraden wol zo in de natuur te gooien, maar een studie heeft maar een kleine, zelfs verwaarloosbare, milieu impact gemeten wanneer wol of producten gemaakt van wol worden verwerkt of verbrand in het afvalsysteem in Europa.

Ontwikkelingen op het gebied van wol

Ondanks dat wol misschien een minder duurzame reputatie heeft dan het zou kunnen hebben, kan het altijd nog duurzamer! Hier onder geven we twee voorbeelden van organisaties en producenten die een duurzame wol productie hebben ontwikkeld.

1. Wools of Holland

Wools of Holland is een organisatie die wol inzamelt van Nederlandse schapen met het doel hier meer waarde aan te geven. Een voorbeeld van een van hun projecten is Project Heidewol. Met dit project zamelen ze wol in van schapen op de Brabantse heides, waar schapen gehouden worden om te grazen. Dit is een natuurlijke manier om het dichtgroeien van de heide en het bos te voorkomen. De wol van deze schapen werd echter, als bijna afval, afgevoerd. Het wol wordt met dit project verwerkt tot kaardvlies, gesponnen wol of eindproducten als kleding en woonaccessoires. Alle bewerkingen van deze wol worden zo dicht mogelijk uitgevoerd bij de locatie van de schapen. Met behulp van een trackingsysteem kan altijd worden vastgesteld waar de wol vandaan komt en welke bewerkingen op de wol zijn uitgevoerd.

Door wol dat anders niet gebruikt zou worden een tweede leven te geven wordt de productie van wol erg verduurzaamd. De schapen waarvan deze wol afkomstig is leven in gebieden waar ze niet concurreren met landgebied voor akkerbouw en ook geen slechte invloed hebben op de biodiversiteit. Deze duurzame ontwikkeling kan gekopieerd worden in andere landen en gebieden waar schapen worden gebruikt als natuurlijke vorm van groenbeheer.

In de webwinkel van Wools of Holland kan je de producten vinden die gemaakt zijn met deze duurzame wol.

2. Fuhrmann

Fuhrmann werd opgericht in 1735 en is één van de grootste wolproducenten van Argentinië. Per jaar wordt er bijna 10 miljoen kilo vuile wol, afkomstig van dertien boerderijen verspreid over Patagonië, gesorteerd en gewassen. Wat maakt Fuhrmann nou anders dan andere wolproducenten? Ze zijn de eerste wolproducent in Argentinië die de overstap maakte naar duurzaam produceren en heeft zijn eigen protocol ontwikkeld voor dierenwelzijn. Dit doen ze sinds 2010. Hoe ze dat tot nu toe hebben gedaan?

Ten eerste is er een overvloed aan ruimte in de streken waar de schapen worden gehouden. Het varieert van landschappen met ruige, lege vlaktes vol rotsen en lage struiken tot bergtoppen vol met sneeuw. De boerderijen hebben stukken land soms zo groot als de gemeente Utrecht!

Het grootste gedeelte van de schapen zijn Merino-schapen. Slechts drie keer per jaar worden ze teruggehaald naar de boerderij: om ze bij de rammen te zetten, om te lammeren en om te scheren. De rest van de tijd zijn ze buiten.

Daarnaast krijgen de schapen genoeg te eten en drinken, worden er geen pesticiden op het land gebruikt, en worden de schapen natuurlijk niet mishandeld. Eventuele wonden die de schapen oplopen bij het scheren, worden behandeld. Zoals een van de medewerkers van Fuhrmann in Argentinië het verteld: Deze manier is niet alleen beter voor de schapen, maar het levert ook kwalitatief betere wol op.

Fuhrmann laat zien dat wol ook duurzaam en diervriendelijk kan worden geteeld op commerciële schaal. Dit is een belangrijke ontwikkeling in de wolindustrie waarvan wij hopen dat andere wolproducenten in de toekomst van zullen leren!

Sinds 2016 werkt het duurzame kledingmerk ARMEDANGELS samen met Fuhrmann voor het maken van hun wollen kledingstukken. Wil je dus wol van deze bron kopen? Dan kan je shoppen bij dit merk.

Tips & tricks

Weer een mailing vol met veel informatie! De conclusie is wel: wol is een duurzaam materiaal mits het juist geproduceerd wordt. Hoe weet je welke wollen kleding je kan kopen en hoe onderhoud je jouw wollen kleding zodat het voor een lange, lange tijd goed blijft? Daar gaan we het nu over hebben!

1. Land van herkomst

Als het kan kies wol uit Nieuw-Zeeland boven dat uit Australië en kies Australië boven China. Nederlandse wol of wol uit andere Europese landen kan natuurlijk ook, maar dat komt nou eenmaal minder voor.

Toch kennen wij een Nederlands wolmerk dat een echte oerhollandse wollen trui heeft. Het merk heet Joe Merino, en het heeft in samenwerking met The Knitwitstable een trui gemaakt van Nederlands wol die ook nog is in Nederland gebreid is! Zo duurzaam en dichtbij als mogelijk!

2. Keurmerken

Hieronder noemen we een aantal keurmerken die handig zijn om te kennen:

• De Duitse organisatie IVN is een samenwerkingsverband van producenten van natuurtextiel. IVN werkt op basis van biologische teelt, milieuvriendelijke productiemethoden en een focus op hoge kwaliteitsproducten met een lange levensduur. De kwaliteitscriteria gaan over het hele productieproces: van grondstof tot eindproduct. Kleding gemaakt met dit Duitse keurmerk staat garant voor een duurzame productie van wol en ander textiel.
• GOTS (Global Organic Textile Standard) is een keurmerk dat laat zien dat een wollen kledingstuk gecertificeerd biologisch geproduceerd is. Dit betekent ook dat de schapen biologisch gehouden worden. Omdat we het al vaker over dit keurmerk hebben gehad houden we het hier kort. Op de website van GOTS kan je zien hoe hun certificering er aan toe gaat.
• Responsible Wool Standard is een onafhankelijke certificering van wol die let op het welzijn van de schapen en het land waarop ze leven. Dit keurmerk wil een nieuwe standaard creëren voor wolproductie waarbij producenten en consumenten een goed gevoel kunnen hebben over het wol dat ze maken en dragen.

3. Onderhoud van wol

Hoe kan je je wollen kleding het beste onderhouden zodat je er voor een lange tijd van kan genieten? We noemen hier een paar punten die je kan volgen:

• Wollen kleding kan beter niet te vaak gewassen worden en gelukkig hoeft dat ook niet. Een nachtje in de buitenlucht kan vaak volstaan.
• Als het toch gewassen moet worden kan dat, maar wel op een lage temperatuur of met de hand. Voor precieze instructies volg altijd het label in je kleding!
• Bij handwas doe je dit in lauw water met een wolwasmiddel. Laat wol niet weken, want dan kan het gaan vervilten. Na het wassen een aantal keer uitspoelen in lauw water zodat er geen zeepresten in blijven zitten. Wring de wol nooit uit maar knijp het voorzichtig uit.
• Wol is vatbaar voor snelle temperatuurwisselingen, daarom is langzaam verwarmen en/of afkoelen belangrijk.
• Centrifugeren van wol wordt ook afgeraden.
• Wollen kleding kan het beste liggend of goed ondersteund drogen waarbij de kleding zo goed mogelijk zijn eigen vorm aanhoud. Een wollen trui moet nooit aan de mouwen opgehangen worden.

Door het volgen van deze tips & tricks weet je zeker dat je wollen kleding van duurzame bron komt en dat je er voor een lange tijd van kan genieten. Extra duurzaam dus!