Bijenhotels, bloemen en andere tips om de bij en zijn bedreiging in Nederland te helpen!

Geschreven in 2019.

BIJEN

De bij is een enorm nuttig insect voor mens en milieu. Wist je dat er in Nederland ongeveer 360 verschillende bijensoorten rondzoemen? Waarom de bij zo goed is voor mens en milieu, hoe het nu eigenlijk staat met de bij in Nederland, en wat jij zelf kunt doen om de bijenpopulatie op peil te houden? Dat lees je allemaal in deze mailing.

Bijen zijn nodig voor mens en milieu

Bijen leveren een heel grote bijdrage aan onze samenleving. Bestuiving door insecten is noodzakelijk voor meer dan 75% van de voedingsgewassen. Honingbijen, solitaire bijen en hommels zorgen ervoor dat we kunnen genieten van heerlijk fruit zoals kersen, appelen, frambozen en meer. Ook groenten zoals courgettes, paprika’s, avocado’s zouden verdwijnen zonder de bij. Maar ook voor bijvoorbeeld producten zoals zonnebloem olie en mosterd hebben we de bij nodig.

Wist jij dit al over bijen?

• Een bijenvolk bestaat in de zomer uit ongeveer 30.000 tot 60.000 bijen en een koningin
• Om 1 kg honing te kunnen produceren, maken honingbijen ongeveer 1 miljoen vluchten!
• Deze vluchten vinden plaats in een straal van 5 km rondom de bijenwoning
• Een bijenvolk kan op het hoogte punt van hun ontwikkeling in de zomer wel zo’n 300 kg honing verzamelen. Wij nemen daar als mensen (als het kan), slechts 10% van over.

BESTUIVING

Tijdens hun zoektocht naar voedsel dragen bijen stuifmeelkorrels over naar de stempels van de bloemen. Daar bevinden zich de eicellen en zo worden bezochte planten bevrucht. Het VN-rapport noemt de functie van bestuivers dan ook kritiek voor het functioneren van ecosystemen.

BELANG VAN BESTUIVING VOOR MENS EN MILIEU

Ook ons voortbestaan hangt af van dergelijke ecosystemen. Wetenschappers van het Stockholm Resilience Centre hebben daarom negen ‘Planetary Boundaries’opgesteld: grenzen van het ecosysteem die niet overschreden moeten worden om een voor de mens veilige toekomst te waarborgen. Biodiversiteitsverlies is een van deze grenzen en is het verst overschreden.

Een directer belang van bestuivers zien we in de landbouw. Aangezien de meeste vruchten zich pas ontwikkelen wanneer de eicellen bevrucht zijn, hangt onze voedselproductie voor een groot deel af van de bijen, zowel wilde als honing bijen.

Wilde bijen zijn mogelijk nog belangrijker voor de landbouw. Het VN-rapport stelt dat de bijdrage van de wilde bij in de landbouw wordt onderschat. Zowel in volume als in kwaliteit is landbouwoogst gebaat bij een diverse en talrijke aanwezigheid van bestuivende insecten.

Bovendien liet Wageningen UR vorig jaar zien dat wilde bijen efficiënter zijn dan honingbijen in de overdracht van stuifmeel van Elstarappelbomen. Volgens Biesmeijer komt de helft van de waarde van appels, peren en blauwe bessen van de bestuivers. Meer dan de helft daarvan komt voor rekening van de wilde bijen.

De bij in Nederland

De honingbij is van alle soorten de meest bekende. Omwille van hun honing worden honingbijen gehouden door imkers, hun leefomgeving wordt als het ware ‘gefaciliteerd’. De andere soorten die Nederland telt zijn wilde, solitaire bijen. In tegenstelling tot de honingbij leven ze alleen, bijvoorbeeld in de grond, of in een holle plantenstengel.

WILDE BIJEN BEDREIGD

Al jaren kunnen we overal lezen dat het niet goed gaat met bijen. Maar met welke van de ongeveer 360 soorten gaat het dan niet goed? Welke bijen zijn het meest bedreigd en welke bijen doen het beter? Deze informatie vind je allemaal terug in de Rode Lijst van de Nederlandse bijen.

Rode Lijst cijfers:

• 181 soorten bijen staan op de Rode Lijst, dat is 55% van het aantal beschouwde soorten
• Verdwenen bijen: 46 soorten
• Ernstig bedreigde bijen: 30 soorten
• Bedreigde bijen: 42 soorten
• Kwetsbare bijen: 38 soorten
• Nog niet bedreigde bijen: 150 soorten

In 2003 kwam de vorige Rode Lijst uit en ten opzichte van toen staan er 23 nieuwe soorten op de bedreigde bijen lijst en zijn er zelfs een aantal soorten uitgestorven in Nederland. Ook is er vooruitgang, 14 soorten bijen staan niet meer op de Rode Lijst en 21 soorten gaan gelukkig naar een lagere categorie.

OORZAKEN BIJEN BEDREIGING

Er is in de afgelopen 100 jaar veel veranderd in het Nederlandse landschap, bijvoorbeeld door de manier en schaal waarop we landbouw bedrijven, verstedelijking en veranderingen in het natuurbeheer. Deze veranderingen hebben invloed op de bijenfauna. Niet alleen in ongunstige zin, maar omdat over het geheel gezien sprake is van een achteruitgang van de bijenfauna wordt hieronder vooral op de negatieve veranderingen ingegaan. Deze veranderingen zijn blijkbaar het meest bepalend voor de bijendiversiteit.

Schaalvergroting landbouw: Een veelgenoemde boosdoener in verband met de achteruitgang van bijen is de landbouw. En dan vooral de intensieve versie hiervan, die vanaf pakweg halverwege de 20e eeuw in rap tempo het Europese landschap heeft veranderd. Deze intensivering van de landbouw ging gepaard met een drastische schaalvergroting, aanvankelijk grotendeels via ruilverkaveling. Hierbij ruilden grondeigenaars stukken land met elkaar, waardoor grote percelen ontstonden, die efficiënter bewerkt en benut konden worden. Gevolg hiervan was dat allerlei erfafscheidingen en ‘overhoekjes’ uit het landschap verdwenen, zoals houtwallen, heggen, zomen, singels, struwelen, hekjes en  greppels. Dergelijke kleine landschapselementen zijn van groot belang voor bijen, omdat zij voor een kleinschalige mozaïek van voedselbronnen en nestelgelegenheid zorgen. Voor bijen moeten deze elementen op korte afstand van elkaar aanwezig zijn, omdat zij vaak op en neer van nest naar voedselbron moeten vliegen.

Vermesting: is de verrijking van bodem en water met meststoffen. Dit gebeurt bijvoorbeeld doordat boeren hun weilanden bemesten en doordat de intensieve veehouderij veel meststoffen uitstoot in de lucht, die vervolgens via neerslag in de bodem terechtkomt. In het algemeen groeit er op deze zeer voedselrijke bodems slechts een beperkt aantal plantensoorten en bloeien er weinig bloemen. Voor bijen en andere ‘bloembezoekers’ is dit natuurlijk ongunstig.

Bestrijdingsmiddelen:In de landbouw wordt gebruik gemaakt van kunstmatige middelen om schadelijke insecten, schimmels en ‘onkruiden’ tegen te gaan. Door de intensivering van de landbouw in de 20e eeuw is het gebruik van deze pesticiden sterk toegenomen. Ook worden pesticiden gebruikt in stedelijk ‘onkruidbeheer’ en in tuinen.  Er leven veel zorgen over de invloed van dit pesticidengebruik op zowel de honingbij als de wilde bijenfauna.

Er zijn diverse onderzoeken die negatieve effecten van insecticiden (gif tegen insecten) op bijen aantonen (bijvoorbeeld dit onderzoek, of dit onderzoek). Dit is natuurlijk niet verrassend, aangezien deze middelen juist tegen (plaag)insecten worden ingezet. 

Klimaatverandering: Circa 60% van de bijensoorten die toenemen heeft een zuidelijke verspreiding. De acht soorten die zich sinds 1990 in Nederland gevestigd hebben, zijn zelfs allemaal zuidelijke soorten. Dit lijkt te duiden op een sterke invloed van de klimaatverandering op de Nederlandse bijenfauna. Het is moeilijk om deze invloed te scheiden van eventuele andere factoren, zoals veranderingen in het Nederlandse landschap. Aangezien er in Europa veel meer bijensoorten zijn met een zuidelijke verspreiding dan met een noordelijke, valt er vooralsnog geen negatieve invloed van de opwarming van het klimaat op de Nederlandse bijendiversiteit te verwachten. 

HONINGBIJEN EN KWEEKBIJEN

De beperkte beschikbaarheid van stuifmeel en nectar veroorzaakt voedselconcurrentie tussen alle soorten bestuivende insecten. Er bestaan daarom zorgen over de mate waarin honingbijen concurreren met wilde bestuivers, zoals wilde bijen en zweefvliegen. De honingbij wordt immers in grote volken gehouden en verzorgd door imkers, waardoor ze een ‘oneerlijke’ uitgangspositie hebben ten opzichte van wilde bestuivers.

Hoewel grote aantallen honingbijen de plaatselijke wilde bijenfauna nadelig kunnen beïnvloeden, is dit vergeleken met andere zaken waarschijnlijk een minder bepalende factor in de achteruitgang van wilde bijen in Nederland. Het aantal honingbijenvolken is de afgelopen decennia gedaald, net als de diversiteit van de Nederlandse wilde bijen. Voor een deel zitten honingbijen en wilde bijen in hetzelfde schuitje: beide hebben last van de bloemenarmoede in het Nederlandse landschap en mogelijk ook van gifgebruik in landbouw en stedelijk gebied.

Maak de bijen blij

Wat kunnen wij dan doen om de bijenpopulatie op peil te houden? Hieronder geven we enkele tips waarmee jij aan de slag kunt en zo ook je steentje kunt bijdragen om alles in stand te houden.

1. The Pollinators zaden actie! Zaai op 22 april mee met The Pollinators! Deze dag is de Nationale Zaaidag, die in het leven geroepen werd door de Bijenstichting en imker Pim Lemmers. De afgelopen jaren gingen al duizenden mensen op 22 april naar buiten om te zaaien. Dat levert een heleboel voedselrijke bloemen op, én het creëert buzzz waardoor steeds meer mensen weten dat we beter met onze bijen om moeten gaan.Haal vanaf 10 april biologisch bloemzaad af bij een van de ‘Voedselbanken voor Bijen’ en fleur je eigen tuin of balkon op met bloemen vol bestuiversvoer. Iedere Voedselbank voor Bijen heeft 25 zakjes zaad vanaf 10 april. Een zakje is goed voor 4m2 biologische bloemen. Deze actie is gericht op mensen die willen zaaien in hun tuin of op hun balkon, en willen aan zoveel mogelijk mensen zaad uitdelen.
2. Bloemen en planten in je tuin of op het je balkon. Zet verschillende soorten bloemen je je tuin of op je balkon waar zowel wilde bijen als honing bijen op afkomen. Kies vooral ook bloemen en planten die in verschillende maanden bloeien. Bijen hebben namelijk van het voorjaar tot in de herfst bloeiende planten en bloemen nodig om te kunnen overleven. Voor het voorjaar zijn bijvoorbeeld krokussen, sneeuwvlokjes en de wilg goed en in de herfst de herfstaster of klimop bijvoorbeeld. Meer weten over wat te planten en wanneer het bloeit? Check de bloemetjes en bijtjes kalender van Milieu Centraal. Let wel op: koop biologische bloemen en planten zaden, die zijn niet met gif (neonicotinoïden) behandeld.
3. Vermijd bestrijdingsmiddelen in de tuin. Dit is vaak een grote oorzaak van bijensterfte. Waar mogelijk, probeer natuurlijke, niet giftige middelen te gebruiken voor jouw tuin. Check ALTIJD het etiket: vermijd spuitbussen, korrels of andere bestrijdingsmiddelen die de volgende stoffen bevatten: imidacloprid, thiacloprid, of acetamiprid. Dit zijn neonicotinoïden die giftig zijn voor de bij.
4. Ruimte in je tuin of op je balkon? Plaats een bijenhotel! Een bijenhotel koop je kant-en-klaar bij het tuincentrum of hier online en hier vanaf €14,95. Let wel goed op dat je een correct gemaakt bijenhotel koopt, volgens Bestuivers.nl zijn er namelijk veel slechte bijenhotels in de omloop, klik hier voor meer informatie. Natuurlijk kun je ook zelf een bijenhotel maken van simpele materialen als rietstengels, bamboestokjes en houtblokken waarin je gaten boort. Let bij een bijenhotel op de houtsoort, de typen gangen (gaatjes) en of het waterdicht is. Het liefst zijn de gaatjes verschillend van grootte en diepte (4 tot 20 cm diep en 3 tot 8 mm doorsnee) en glad afgewerkt aan de voorkant (schuur splinters weg). De achterkant van de stengels en gaten moet dicht zijn. Zorg voor een hotel met een waterdicht afdakje tegen regenwater. Je kunt het hotel zo klein en groot maken als jij wilt. Bekijk de video hieronder wanneer je zelf een bijenhotel wilt gaan maken!

LEUKE KORTINGEN

Ecoshop Voor Dieren

Deze webshop heeft respect en liefde voor mens, dier en milieu en verkoopt om die reden alleen maar biologische, ecologische, milieuvriendelijke, duurzame, fairtrade en gerecyclede dierenproducten.

In deze webshop vind je een ‘Blije Bijen Zaadmengsel’ plant deze zaadjes in je tuin en voorzie de bijen zo van ‘voeding’. Ook verkopen ze de ‘Blije Bijen Ballen Set’ hiermee maak je 10 ‘zaad bommen’ waar de bijen weer hun ‘voeding’ vandaan kunnen halen een leuke oplossing wanneer je niet veel ruime hebt om te zaaien!

• Nu bij Ecoshop voor dieren: 10% korting op de gehele collectie.
• Check de code op onze kortingspagina.
• Hij is geldig tot 30-04-2019!

Bijenbaas

Opzoek naar eerlijke honing? De Bijenbaas verkoopt verschillende soorten eerlijke honing. Honing die zo uit de raat de pot in gaat. Niet gemengd, niet verwarmd, niet gefilterd. Alleen gezeefd. De crème honing ondergaat geen andere behandeling dan roeren. Heel lang roeren.

Waarom is de honing van de Bijenbaas eerlijk?

• Zij houden bijen in natuurgebieden, gebruiken geen chemische middelen en brengen de bijen nooit naar fruittelers en andere kwekers die met chemische gewasbescherming werken. Dat veroorzaakt maar stress, en contact met andere imkers is niet goed voor de gezondheid van de bijen. 
• De bijenbazen werken puur biologisch. Ze laten hun bijen zo veel mogelijk met rust zodat ze hun natuurlijke gang kunnen gaan (“non-invasive beekeeping”). Ze vermijden onnatuurlijke producten zoals kunstwas. De bijen maken hun eigen was, en mogen die houden.
• Om zeker te zijn dat er voldoende ruimte en natuur is verwerven zij voor elke verkochte pot honing een vierkante meter natuurgebied. Door dat op verschillende provincies te doen kunnen ze lokale honing verkopen. Het liefst in de provincie waar hij vandaan komt.
• Omdat de Bijenbaas het liefst de verpakking wilt recyclen: wie met zijn lege Bijenbaas pot naar de winkel in Utrecht komt, kan hem daar laten vullen, of omruilen voor een volle. Dan wordt de pot ook niet in rekening gebracht.

• Nu bij de Bijenbaas: €2.50 korting.
• Check de code op onze kortingspagina.
• Deze is geldig tot 14-04-2019.

ONZE NIEUWE TOPIC MAILINGS!

MELD JE NU AAN VOOR TOPIC MAILINGS EN DUIK IN JE FAVORIETE DUURZAME ONDERWERP

Over welk duurzaam onderwerp zou jij gerichte emails willen ontvangen? Meld je nu aan en ontvang naast de standaard Klooker Mailing ook ongeveer 1 x per maand een mailing met nieuws, tips & tricks en producten gericht op één van de drie onderstaande topics.

Je hebt keuze uit 3 onderwerpen:

1.     Food Habits

2.     Duurzame Mode

3.     Plastic & Jezelf